Wielka Gdynia

„Wielka Gdynia” - koncepcja społeczno-ekonomiczna i wojskowa polskiej obecności na morzu z perspektywy XXI wieku

Początek pracy – październik 2010 r. Czas realizacji 36 miesięcy.

Praca finansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

          W rezultacie Traktatu Pokojowego w Wersalu Gdańsk nie został wcielony do Polski. Oderwany od swojego naturalnego zaplecza stał się Wolnym Miastem pod międzynarodową kontrolą Ligi Narodów. Decyzje te wymusiły na młodym państwie polskim podjęcie starań mających na celu budowę własnego portu przeładunkowego (handlowego) i wojennego. Budowa własnego portu, stała się ważnym elementem polityki państwa polskiego, który to port musiał powstać, jeżeli Rzeczypospolita Polska miała ugruntować swoją wolność wciśnięta pomiędzy sąsiadów - znanego i odwiecznego, ale jakże nowego Rosję Bolszewicką i równie trudnego, "srodze skrzywdzonego" Traktatem Wersalskim, kwestionującego dostęp Polski do morza - Niemiecką Republikę Weimarską. Tą przysłowiową "Bramą na świat" stała się Gdynia, która w ciągu 15 lat z maleńkiej kaszubskiej wioski awansowała na pierwsze miejsce wśród portów Morza Bałtyckiego pod względem przeładunków. W ciągu kilkunastu lat rybacka przystań przekształciła się w jeden z największych, najnowocześniejszych i najpoważniejszych portów Europy. Pod względem obrotów towarowych wyprzedziła ona w ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej szereg starych wielkich portów europejskich, takich jak Amsterdam, Brema, Królewiec, Szczecin (Stettin), Ryga, Genua, Triest, Neapol czy wreszcie Gdańsk. Stała się również bazą tworzonej Polskiej Marynarki Wojennej. Kilkutysięczna wieś urosła do rangi miasta ze 129 tys. liczbą mieszkańców, stając się pod względem obszaru 9 miastem w Polsce. Dynamiczny rozwój Gdyni, wykorzystywany był przez polską przedwojenną propagandę, która w ten sposób budowała obraz Polski morskiej ze społeczeństwem otwartym na morze. Ten obraz kreowano poprzez upowszechnianie włączenia się całego narodu w budowanie nie tylko infrastruktury portowej, ale również licznej floty handlowej i wojennej. Stawiano na powszechne wychowanie morskie tworząc w ten sposób kadry zarówno dla Marynarki Handlowej jak i Marynarki Wojennej, które tak chlubną kartę zapisały w okresie II wojny światowej rozsławiając dobre imię Rzeczypospolitej i Gdyni. Jak silne było oddziaływanie tej propagandy na ówczesne społeczeństwo niech świadczy to, że na jej efektach bazowała cała polityka i gospodarka Polski powojennej. Po 1945 r. społeczeństwo Polskie potrafiło we właściwy sposób zagospodarować otrzymane w układach Jałtańskich ponad 500 kilometrowe wybrzeże. Niezależnie z którego regionu Polski napływali emigranci na tereny wybrzeża, nikt nie kwestionował pracy dla morza, polskiego morza. Dzisiaj, gdy w wolnej Polsce, III Rzeczypospolitej, dyskutujemy o morzu i związkach państwa polskiego z jego problematyką, potrafimy swobodnie określać nasze morskie potrzeby, braki i zaniedbania, to jest to także efekt oddziaływania propagandowego, budowanego wysiłkiem całego narodu, miasta i portu gdyńskiego. W ówczesną (w okresie II RP), może i nadmierną jak na tamte czasy propagandą „pracy dla morza”, wpisała się również koncepcja powstania tzw. „Wielkiej Gdyni” czyli zagospodarowania obszaru miasta i terenów przyległych Wybrzeża. Elementem integralnym tego obszaru stała się baza Marynarki Wojennej zlokalizowana na Oksywiu. Nawet po 1945 r. nikt nie kwestionował utrzymania Bazy Głównej Marynarki Wojennej właśnie w Gdyni. Również po wejściu w struktury  Paktu Północnoatlantyckiego Gdynia uzyskała status bazy morskiej NATO. Do Gdyni przeniesiono, wzorem szkolnictwa cywilnego (przed wojną z Tczewa) morskie szkolnictwo wojskowe. W efekcie w Gdyni funkcjonują dwie szkoły morskie o statusie akademickim. Gdynia jest swego rodzaju fenomenem nie tylko II RP, ale również była nim w okresie PRL-u i jest nim również w dniu dzisiejszym polskiego państwa.

Cel badań:

Zasadniczym celem badań jest analiza, w jaki sposób Gdynia stała się ważnym elementem polityki polskiej na scenie wewnątrzkrajowej, a także na arenie międzynarodowej od chwili rozpoczęcia jej budowy, aż po dzień dzisiejszy. Podejmowana praca badawcza ma pokazać mechanizm powstawania i kreowania gdyńskiego fenomenu. Ma również ukazać przełożenie potęgi propagandowej miasta (sztandarowej budowli II RP) na polską rzeczywistość w PRL-u oraz po roku 1989 (z chwilą bowiem odzyskania niepodległości, Gdynia, wielka świadomością i mądrością jej mieszkańców, przoduje w rankingach gospodarności, innowacyjności i .... popularności). Wyobrażenie tzw. „Wielkiej Gdyni” - w trakcie realizacji niniejszego projektu - poddane zostanie badaniom historycznym, historyczno-ekonomicznym, politycznym. Podlegać także będzie swoistej rewizji z punku widzenia wojskowego. W takim ujęciu wynika badań będą przedmiotem dogłębnych analiz, w których kwestie funkcjonowania Gdyni jako Głównej Bazy Marynarki Wojennej, będą pozostawały zasadniczym elementem.

Metody badawcze:

Podstawowe metody badawcze będą dostosowane do poszczególnych etapów badań. Przewiduje się zastosowanie możliwie pełnej analizy dostępnych dokumentów archiwalnych, analizy i syntezy logicznej, a także zastosowanie krytycznej analizy literatury dotyczącej tego tematu.

Podejmowana w projekcie problematyka stawia szereg pytań, na które odpowiedzi autor projektu chce szukać w sferze wojskowej, społecznej i kulturowej miasta i państwa, w trzech okresach dziejowych Rzeczypospolitej (II RP, PRL-u i III RP). Wnioskodawca sięgnie do różnych źródeł, poprzez ich skonfrontowanie zamierza doprowadzić do zderzenia różnorodnych opinii o Gdyni na tle zmieniającego się społeczeństwa polskiego. Przygotowane na podstawie badań syntetyczne opracowanie ma nie tylko ukazać historyczny czy wręcz historyczno-socjologiczny obraz miasta na przestrzeni trzech epok, ale również sprowokować środowisko historyków do dalszej dyskusji nad jej fenomenem. Hasło i jednocześnie wizja twórców „Wielkiej Gdyni” zostanie poddana badaniom historycznym (historyczno-socjologicznym), historyczno-ekonomicznym i politycznym, a także swoistej rewizji z punktu widzenia wojskowego. Wyniki badań staną się podstawą analizy w pierwszej części pracy, co stanie się punktem wyjścia do inferencji w części drugiej.

Podstawową metodą badawczą będzie kwerenda i analiza dokumentów, materiałów i opracowań zgromadzonych w archiwach: Marynarki Wojennej, Centralnego Archiwum Wojskowego, Archiwum Akt Nowych (m.in. Zespół Delegatury Rządu dla Spraw Wybrzeża, Zespół Wojewódzkiej Rady Narodowej), archiwach wojewódzkich w Gdańsku (m.in. Zespół Delegatury Rządu dla Spraw Wybrzeża, Zespołu portowego Gdańsk-Gdynia), Gdańsku o/Gdynia (m.in. Zespół Komisariatu Rządu w Gdyni, Zarządu miejskiego do roku 1950, Zarządu miejskiego w latach 1951-1990), w Bydgoszczy i Toruniu, a także IPN w Gdańsku. Kwerendzie poddane zostaną również materiały zgromadzone w Muzeum Miasta Gdyni i Muzeum Marynarki Wojennej oraz Urzędzie Miasta Gdyni, a także zasoby biblioteczne Biblioteki UW i BUŁ.

Ważną częścią będą wywiady przeprowadzone z żyjącymi jeszcze decydentami z okresu PRL (szczególnie: władz miejskich Gdyni i władz administracyjnych b. województwa gdańskiego /w tym PZPR/ oraz Marynarki Wojennej), analiza publikacji prasowych i opracowań, które odnosiły się do problematyki będącej tematem wniosku.

Efekt pracy:

Efektem studiów będzie cykl referatów naukowych i artykułów oraz końcowa monografia syntetyzująca wyniki prac, w której podjęta zostanie próba całościowej oceny etapów rozwoju polskiej myśli morskiej kreowanej poprzez pryzmat Gdyni (jako miasta posiadającego znaczący port morski oraz bazę sił morskich RP). Ważnym efektem będzie również merytoryczna dyskusja środowiska historycznego nad uzyskanymi wynikami badań zarówno w chwili prezentacji ich fragmentów na forum konferencyjnym jak i syntezy końcowej.